Kriket Britaniyada yaranıb və imperiya dövründə britaniyalılar tərəfindən dünyanın dörd bir yanına aparılıb. Sömürgəçilik çoxdan bitsə də, kriket yalnız “yaşayıb qalmaqla” kifayətlənməyib – bu gün futboldan sonra planetin ikinci ən populyar idman növü hesab olunur. Məqalənin məqsədi də məhz budur: kriketi bu qədər sevilən edən amillərə yaxından baxmaq.
Kriket nə qədər populyardır?
İlk olaraq, sadəcə nə qədər geniş yayıldığını görək. Beynəlxalq Kriket Şurasının (ICC) məlumatına görə, hazırda dünyada 100-dən çox, dəqiq desək 110 ölkənin kriket federasiyası qurumun üzvüdür. Lakin bəzi ölkələrdə bu idmanın çəkisi xüsusi hiss olunur və onların başında Hindistan gəlir. Orada kriket demək olar ki, din səviyyəsində qəbul olunur – insanlar bu idmanla yaşayır və nəfəs alırlar. Hindistan yığmasında oynayan hər kəs ölkə miqyasında qəhrəmana çevrilir.
Dünya üzrə təxminən 2,5 milyard kriket azarkeşi olduğu güman edilir və onların böyük hissəsi hindistanlılardır. Bu fanatlar təkcə oyuna baxmağı və özləri oynamağı sevmir, həm də kriketə mərc qoymağa həvəslidirlər.
Öyrənilməsi sadədir
Kriketin populyarlığının əsas səbəblərindən biri onun əsas qaydalarının sadəliyidir. Başlamaq üçün cəmi iki şey kifayətdir: bat deyilən bir dəyənək və top. Peşəkar səviyyədə oyun 22 nəfər arasında keçirilir, amma həyət-bacada və ya küçədə iki nəfər də rahat “kiçik matç” qura bilər.
Kriket üçün böyük meydan da şərt deyil. Hindistanda dar küçələrdə, həyət aralarında oynanan küçə kriketini görmək kifayətdir. Uşaqlar gülə-gülə, dar məkanlarda belə oyundan zövq alırlar. Sonradan milli komandanın ulduzuna çevrilən bir çox hindistanlı oyunçu məhz bu cür küçə kriketindən çıxıb və istedadı orada kəşf olunub.
Yüksək əyləncə dəyəri
İnsanlar idmana, ilk növbədə, əylənmək üçün baxırlar və kriket bu baxımdan gözə dəyməyi bacarır. Komanda oyunu olsa da, hər matç ərzində meydanda daima fərdi duellər gedir – xüsusən də vurucu (batsman) ilə atıcı (bowler) arasında.
Məsələn, 2019-cu il Ashes seriyasında Avstraliyalı Stiv Smitlə İngiltərə sürətli atıcısı Cofra Arçer arasında möhtəşəm duel yaşanmışdı. Arçer saatda 90 mil sürətlə top atır, Smit isə meydançada o tərəf-bu tərəfə hoppanaraq sadəcə “sağ qalmağa” çalışırdı. O, bir neçə dəfə bədəninə və baş-boyun nahiyəsinə ağır zərbələr alsa da, tibbi protokola uyğun olaraq bir müddətlik meydanı tərk edib “retired hurt” elan olundu, sonra geri qayıdıb 92 run topladı. Bu epizod illərlə xatırlanacaq səhnəyə çevrildi.
Azarkeşlər sonradan Avstraliyada keçirilən 2021–22 Ashes seriyasında da buna bənzər qarşıdurma görməyi ümid edirdilər və nəhayət, pandemiya məhdudiyyətlərinə baxmayaraq seri baş tutdu, Avstraliya isə onu 4–0 hesabı ilə qazandı.
Unudulmaz başqa bir nümunə – 2005-ci il Ashes-də Freddi Flintoffun Rikky Pontinqə atdığı məşhur overdir. Üçüncü top Pontinqi az qala iki yerə böldü, dördüncü top onun bitişiyindən keçdi, lakin tutuş alınmadı, beşinci topta nəhəng “LBW” (ayaqla çıxma) apeli oldu, Pontinq isə xəttin kənarında olduğu üçün xilas edildi. Altıncı top “no-ball” çıxdı və əlavə atışda Flintoff nəhayət Pontinqin kənarını tutdura bildi – top birbaşa qapıçıya getdi. Pontinq sonradan bunun karyerası boyunca qarşılaşdığı ən yaxşı over olduğunu söyləmişdi.
Müxtəlif zövqlərə uyğun üç format
Kriketin populyarlığının daha bir səbəbi onun fərqli formatlar təklif etməsidir. Eyni idman növü müxtəlif zövqlərə belə cavab verir:
Test kriketi – 5 gün davam edir. Burada həm texniki, həm də psixoloji dözümlülük sınağa çəkilir. Vurucu bəzən 8–9 saat meydanda qalmalı olur, yəni diqqətini itirsə, bir səhv zərbə ilə meydanı tərk etməli olacaq. Atıcı gün ərzində 20–30 over (120–180 top) ata bilər; həm fiziki güc, həm də topu dəqiq zonaya endirmək üçün davamlı konsentrasiya tələb olunur.
Birgünlük oyunlar (ODI) – hər komanda üçün 50 overlik format. Test kriketinin “çox uzun” olduğunu düşünən azarkeşlər üçün ideal variantdır. Top sayı məhdud olduğu üçün vurucular daha sürətli oynamağa məcburdurlar və matçlar adətən dinamik keçir.
T20 kriketi – ən yeni və ən qısa formatdır; hər komandaya cəmi 20 over verilir. Oyun təxminən iki saat çəkir, vurucular isə demək olar ki, hər topu altılığa vurmağa cəhd edirlər. T20-də hər top bir hadisə hesab olunur. Hindistan Premyer Liqası (IPL) və Avstraliyanın Big Bash Liqası bu formatın nə qədər populyar olduğunun bariz nümunəsidir.
Beləliklə, kim daha yavaş, taktiki mübarizəni sevirsə Testi, kim temp və sürətli hesab dəyişikliklərindən həzz alırsa ODI və ya T20-ni seçə bilər.
Hər yaş üçün əlçatan idman
Kriketin sevilmə səbəblərindən biri də onun yaş baxımından çox inklüziv olmasıdır. Peşəkar səviyyədə belə 40 yaşa yaxınlaşıb hələ də yüksək səviyyədə çıxış edən oyunçular az deyil. Məsələn, İngiltərə sürətli atıcısı Ceyms Anderson 39 yaşında belə dünya səviyyəli vurucuları çətin vəziyyətdə qoyurdu – bu yaşı çox az futbolçu meydanda qarşılayır.
Tarixə baxsaq, daha ekstremal nümunələr də görürük: Uilfrid Rouds 52 yaşında, Herbert Ironmonger, Uilyam Gilbert Qreys və Corc Qann isə 50 yaşında peşəkar kriket oynamışdılar. Həvəskar səviyyədə isə istənilən kriket klubuna baş çəksəniz, altmış yaşlarında olub hələ də kifayət qədər yaxşı səviyyədə oynayan insanları görmək çox normaldır. Kriket həqiqətən də istənilən yaşda oynanıla bilən bir idmandır və bu, onun cazibəsini daha da artırır.
Yekun düşüncə
Nəticə etibarilə, kriketin uğuru təsadüfi deyil: sadə başlanğıc qaydaları, yüksək əyləncə dəyəri, müxtəlif formatlarla fərqli zövqlərə cavab verməsi və geniş yaş diapazonu üzrə oynanıla bilməsi bu oyunu dünyanın milyardlarla insanı üçün xüsusi edir.
