Reqbi gərgin toqquşmalar və ehtiraslı izdihamla dolu ekstremal bir oyundur. Onun tarixi təxminən iki əsri əhatə edir və güclü ənənələrə malikdir. Azərbaycanda ən populyar idman növü olmasa da, reqbi haqqında bu 12 fakt sizin marağınızda canlandıracağına əminik.
№1 Oyun başqa oyunun qaydalarının pozulması ilə başlayıb
Əfsanəyə görə, 1823-cü ildə İngiltərənin Uorikşir bölgəsindəki məktəbin şagirdi Uilyam Uebb Ellis futbol matçı zamanı topu əlinə alıb qaçmağa başlayıb. Beləcə reqbi yaranıb. Tarixçilər bu hekayənin dəqiqliyindən şübhələnsələr də, həmin məktəb həyəti oyunun simvolik doğulduğu yer sayılır. Dünyanın ən nüfuzlu kuboku – Reqbi üzrə Dünya Kuboku – məhz Ellisin şərəfinə adlandırılıb.
№2 Reqbi və Amerika futbolu qohumdur, amma eyni şey deyil
XIX əsrdə hər iki idman növü İngiltərə və ABŞ-da oynanılan müxtəlif futbol növlərindən yaranıb. Amerika futbolu sonradan irəli pas, dəbilqə, qoruyucu və mürəkkəb kombinasiyalar kimi yeni qaydalarla reqbidən uzaqlaşıb.
№3 İlk beynəlxalq reqbi matçı 1871-ci ildə keçirilib
27 mart 1871-ci ildə Edinburqda Şotlandiya və İngiltərə yığmaları qarşılaşıb. Ev sahibləri minimal hesabla qalib gəlib – 1:0. Matçı 4000 tamaşaçı izləyib. Beləliklə, beynəlxalq reqbi turnirlərinin tarixi başlayıb. Kişi Dünya Çempionatının ilkini isə 116 il gözləmək lazım oldu – 1987-ci ildə Avstraliya və Yeni Zelandiyada keçirildi. Finalda yeni zelandiyalılar Fransanı 29:9 hesabı ilə məğlub etdi.
№4 İlk reqbi topları donuz sidik kisəsindən hazırlanırdı
Əvvəlki toplar əl işi idi: donuz sidik kisəsi dəri ilə örtülürdü. Forma armud kimi olurdu. Yalnız XIX əsrin sonlarında rezin kameralar peyda olaraq topu daha oval və rahat etdi. Qeyd: Usta Riçard Lindonun arvadı sidik kisələrini şişirdərkən infeksiyadan vəfat edib – o dövrdə inventara nə qədər ciddi yanaşırdılar.
№5 Reqbidə hətta Antarktidada da oynayırlar
Antarktidadakı elmi stansiyalar arasında matçlar ənənəyə çevrilib. Amerika və Yeni Zelandiya bazalarının işçiləri buz üzərində meydança qurub “qar reqbisi” oynayırlar. Reqbi hər qitədə oynanılır – bu, onu həqiqətən qlobal idman növünə çevirir.
№6 Reqbi uzun müddət Olimpiya idman növü olub və geri qayıdıb
Reqbi ilk dəfə 1900-cü il Paris Olimpiadasında proqrama daxil edilib və 1908, 1920, 1924-cü illərdə də keçirilib. 1924-cü ildə ABŞ sonuncu dəfə qızıl medal qazandıqdan sonra 92 il müddətində reqbi Olimpiya oyunlarından kənarda qaldı. 2016-cı ildə Rio-de-Janeyro Olimpiadasında reqbi-7 formatı ilə geri qayıtdı və o vaxtdan bəri proqramda qalır. Bu formatın qayıdışı idmanın populyarlığını xeyli artırdı – indi həm kişilər, həm də qadınlar arasında reqbi-7 Olimpiya çempionları müəyyənləşdirilir.
№7 Ən uzun reqbi matçı 30 saatdan çox davam edib
2019-cu ildə İngiltərənin Yorkşir bölgəsində həvəskar reqbiçilər Ginnesin Rekordlar Kitabına düşmək üçün 30 saat 29 dəqiqə 41 saniyə davam edən matç oynadılar. Matç 24 saatlıq fasiləsiz oynanıldı, yalnız qısa yemək və istirahət fasilələri verildi. Bu marafon təkcə rekord deyil, həm də xeyriyyə məqsədi daşıyırdı – uşaq xərçəngi ilə mübarizə fonduna 50 min funtdan çox vəsait toplandı.
№8 Yeni Zelandiya yığması matçdan əvvəl haka rəqsi edir
“All Blacks” ləqəbli Yeni Zelandiya yığması hər matçdan əvvəl maorilərin ənənəvi hərbi rəqsi – haka ifa edir. Bu, sadəcə şou deyil: haka komandanın birliyini, gücünü, qürurunu və əcdadlarına hörmətini göstərir. Ən məşhur variantı “Ka Mate”dir, lakin son illərdə “Kapa o Pango” adlı daha müasir və aqressiv haka da istifadə olunur. Rəqiblər isə adətən səssizcə dayanaraq bu rituala hörmət edirlər.
№9 Reqbinin bir neçə variantı var və hər biri öz xüsusiyyətinə malikdir
Klassik reqbi (reqbi-15) ən ənənəvi formatdır, amma idman inkişaf etdikcə yeni versiyalar ortaya çıxdı:
- Reqbi-liga – 13 oyunçu, daha sürətli temp, daha çox hücum;
- Reqbi-7 – 7 oyunçu, 7 dəqiqəlik hissələr, çoxlu xal və Olimpiya idman növü;
- Taç-reqbi – təmas yoxdur, yalnız toxunuşla dayandırılır, uşaqlar və qarışıq komandalar üçün idealdır;
- Reqbi-10 və “beach rugby” kimi əyləncəli variantlar da mövcuddur. Belə müxtəliflik reqbini hər yaş və fiziki hazırlıq səviyyəsi üçün əlçatan edir.
№10 Oyunçular hakimlərə “cənab” və ya “xanım” deyə müraciət edirlər
Reqbidə hörmət qaydası çox sərtdir: oyunçular hakimlərə yalnız “ser” və ya “madam” deyə xitab edir, heç vaxt adla və ya “sən” deyə müraciət etmirlər. Matçdan sonra isə bütün oyunçular bir-biri ilə və hakimlərlə əl sıxır – nəticədən asılı olmayaraq. Bu ənənə “fair play” ruhunu və idmanın əsas dəyərlərindən biri olan hörməti qoruyur.
№11 Ən qədim reqbi kuboku Hindistandan gəlir və hələ də oynanılır
Kalkutta Kuboku 1878-ci ildə Hindistanda ingilis əsgərləri tərəfindən əridilmiş 257 gümüşü rupiyadan hazırlanıb. Kubok Kalkuttadakı reqbi klubunun bağlanmasından sonra Şotlandiya və İngiltərə arasında oynanmağa başladı. Bu gün də Altı Millət turnirində Şotlandiya-İngiltərə matçında qalibə verilir. Kubok o qədər qədimdir ki, onun üzərində üç ilan formalı qulp var və bir vaxtlar hindistanlı ilahənin heykəlciyi kimi istifadə olunub.
№12 Reqbi Dünya Kuboklarının rekordları və ən uğurlu komandalar
Reqbi Dünya Kuboku 1987-ci ildən keçirilir və bu gün kişilər arasında ən prestijli turnirdir:
- Ən böyük fərq: 1995-ci ildə Yeni Zelandiya – Yaponiya 145:17
- Ən çox titul: Cənubi Afrika (4: 1995, 2007, 2019, 2023)
- Yeni Zelandiya (3: 1987, 2011, 2015)
- Avstraliya (2: 1991, 1999)
- İngiltərə (1: 2003) Qadınlar arasında Dünya Kuboku 1991-ci ildən keçirilir və burada Yeni Zelandiya dominantdır (6 titul). 2023-cü ildə Cənubi Afrika dördüncü dəfə çempion olaraq “ən uğurlu komanda” statusunu möhkəmləndirdi.
