Azərbaycan Premyer Liqasının tarixi 1990-cı illərin əvvəllərində, Sovet İttifaqının dağılması ilə ölkənin müstəqillik qazanması ilə başlanğıc götürür. Müstəqillikdən əvvəl Azərbaycan futbolu Sovet sistemi daxilində formalaşırdı, “Neftçi” Bakı kimi yerli klublar isə Moskva və Kiyev komandalarının dominant olduğu Sovet liqalarında mübarizə aparırdı. 1991-ci ildəki müstəqillik dönüş nöqtəsi oldu — Azərbaycanda idman və milli kimliyi inkişaf etdirmək üçün öz milli liqasına ehtiyac duyulurdu.
Yaranma və İlk İllər (1992–2007)
Azərbaycan Ali Liqasının (o dövrdə belə adlandırılırdı) ilk mövsümü 1992-ci ildə başladı. Yeni təsis edilmiş Azərbaycan Futbol Federasiyaları İttifaqı (AFFA) təşkilatçı qurum kimi fəaliyyət göstərdi. İlk çempion zəngin tarixə malik, 1937-ci ildə əsası qoyulmuş və Bakının neft bumu ilə simvollaşan “Neftçi” Bakı oldu.
İlk illər çətinliklərlə dolu idi:
- İqtisadi qeyri-sabitlik və infrastruktur çatışmazlığı.
- Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də daxil olmaqla siyasi gərginlik.
- Liqada 10–14 komanda “evdə və səfərdə” formatında oynayırdı.
“Neftçi” dominantlıq edərək ilk 7 mövsümdən 5-də çempionluq qazandı, ardınca “Keşlə” (əvvəllər “İnter Bakı” kimi tanınan) və “Xəzər Lənkəran” izlədi. 1992-ci ildən bəri səkkiz klub çempion olmuşdur, lakin “Neftçi” erkən uğurlarda lider olaraq qalır.
Bu dövrdə Azərbaycan futbolu Avropaya inteqrasiya etməyə başladı: AFFA 1994-cü ildə UEFA-ya üzv oldu və bu, çempionlara Avropa yarışlarında iştirak etmək imkanı verdi. Lakin nəticələr təvazökar idi, komandalar nadir hallarda təsnifat mərhələsini keçirdi.
İslahatlar və Rebrendinq (2007–2015)
2007-ci ildə liqa əhəmiyyətli dəyişikliklərə məruz qaldı: ali divizion Premyer Liqa adlandırıldı, aşağı divizion isə Birinci Liqa oldu. Bu, Avropa standartlarına uyğunlaşma məqsədi daşıyan modernləşmə səylərinin bir hissəsi idi. Əsas inkişaflar aşağıdakıları əhatə edirdi:
- Matçların canlı yayımı.
- Sponsorluq müqavilələri.
- Hökumət və neftlə bağlı özəl sektor tərəfindən investisiyalar.
Rəqabət artdı. 1986-cı ildə qurulan, lakin 2006-cı ildə yüksələn “Qəbələ” və “İnter Bakı” kimi klublar xarici oyunçular və məşqçilər cəlb etməyə başladı. 2010-cu illərdə Azərbaycan Bakı, Gəncə və Lənkəranda UEFA standartlarına uyğun müasir stadionlara sərmayə qoydu. “Neftçi”nin dominantlığı azaldı, “Qarabağ” kimi yeni qüvvələr yüksəlməyə başladı.
Qarabağın Dominantlığı və Müasir Dövr (2015–indiki vaxt)
2015-ci ildən etibarən “Qarabağ” FK birmənalı lider oldu, 2025-ci ilə qədər 11 ard-arda çempionluq (ümumilikdə 12), o cümlədən son 4 ardıcıl titul qazandı. Sahibi Abdulkərim Abdullayevin dəstəyi ilə “Qarabağ” aşağıdakılara sərmayə qoydu:
- Futbol akademiyası.
- Kəşfiyyat sistemi.
- Avropa yarışlarında iştirak.
2017-ci ildə “Qarabağ” UEFA Avropa Liqasının qrup mərhələsinə yüksəldi ki, bu da Azərbaycanın indiyə qədər ən yaxşı Avropa nailiyyətidir.
Ligada struktur dəyişiklikləri:
- Format: 2022–23 mövsümündə 10 komanda iştirak etdi, 2025–26 mövsümündə 12 komandaya genişlənmə planlaşdırılır.
- Avropa Təsnifatı: Çempion UEFA Çempionlar Liqasının 1-ci təsnifat mərhələsinə, 2-ci və 3-cü yerlər isə UEFA Konfrans Liqasının 2-ci mərhələsinə vəsiqə qazanır.
- Sponsorluq: 2020-ci illərdən etibarən liqa “Misli Premyer Liqası” kimi tanınır (əvvəllər Topaz, 2012–2019) ki, bu da transferlər üçün cəlbediciliyi artırır.
Çətinliklər:
- 2020-ci ildə COVID-19 pandemiyası səbəbindən mövsüm erkən başa çatdı.
- Geosiyasi problemlər matçlara tamaşaçı axınına təsir göstərir.
Buna baxmayaraq, liqa böyüyür: 2024–25 mövsümündə 275,933 tamaşaçı qeydə alınıb, “Neftçi”–“Qarabağ” derbisində rekord 9,355 tamaşaçı iştirak edib.
Hazırkı Vəziyyət və Gələcək Perspektivlər
Bu gün Azərbaycan Premyer Liqası gənc istedadların yetişdirilməsi üçün platforma kimi xidmət edir, onların çoxu Avropa klublarına keçir, həmçinin mühüm mədəni hadisədir. Meydanda 7-yə qədər xarici oyunçuya icazə verməklə liqa yerli inkişaf və qloballaşma arasında tarazlıq yaradır. Gələcək genişlənmə, infrastrukturun modernləşdirilməsi və daha dərin Avropa inteqrasiyasında, “Qarabağ”ın lider kimi ön planda olması ilə bağlıdır.
